تحلیل و تبیین تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر (مطالعۀ موردی: شهر آبادان)

هر پدیده‌ای در فضا و مکان اتفاق می‌افتد و متناسب با وضعیتش بر آن تأثیر می‌گذارد. صنعت و توسعۀ صنعتی نیز از این امر مستثنا نیست و به‌عنوان فعالیت پایۀ اقتصادی، با تأثیرگذاری بر سیاست‌های کلان ملی متفاوت و تأثیرپذیری از آن­ها، دگرگونی‌ها و تحولات عمیق ساختاری را ایجاد کرده و اشکال خاص ساختار فضایی-کالبدی را در شهرها به نمایش گذاشته است. هر راهبرد صنعتی، به نوعی آرایش فضا منجر می‌شود. بدون درک درست از مسائل و تغییرات صنعتی نمی‌توان تصویر صحیحی از شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای داشت. ساختار فضایی شهرها، به روابط مختلف و متقابل تمامی نیروها و عوامل موجود در شهر بستگی دارد. این عوامل شامل نیروی بازار، فعالیت‌ها، زیرساخت‌های شهری و خدمات گوناگون است (احمدی، 1374: 2). شهرها از ساخت‌های متفاوتی از جمله اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و... تشکیل شده‌اند، اما هنگامی‌که در شهرسازی از ساختار فضایی شهر یاد می‌شود، منظور همان ساخت کالبدی شهر است که در آن، عناصر و اجزای تشکیل‌دهندۀ شهر و چگونگی ترکیب آن مدنظر قرار می‌گیرد (حسن‌زاده رومیزی، 1387: 20). ساختار فضایی هر شهر، به گذشتۀ آن و عوامل و حوادثی مربوط می‌شود که شرایط محیط را طی زمان برای ایجاد و برقراری آن به­وجود آورده است (زیاری و دیگران، 1393: 256). شکل‌گیری ساختار فضایی-کالبدی شهرها، بازتاب و برآیند اندیشه‌های متفاوتی است که در مکان‌ها و زمان‌های مختلف حاکم بوده­اند و ساخت‌های شهرهای متفاوتی را ایجاد کرده­اند (هوسینگ، 1381: 86). تحولات فرهنگی-اجتماعی و اقتصادی قرن نوزدهم و بیستم، با تأثیرپذیری از مدرنیسم سبب گسترش سریع شهرها و پیدایش کلان‌شهرها شده و تغییراتی بنیادی را در ساختار و سازمان فضایی-کالبدی آن‌ها به­وجود آورده است (زیاری، 1381: 151-164). این تحولات و به‌تبع آن رشد شتابان شهرنشینی، سبب ازبین­رفتن انسجام در ساختار فضایی و قطبی­شدن یک یا چند کانون شهری شده است. چنین تغییراتی، نحوۀ چیدمان کاربری‌ها در شهر، تراکم ساختمانی و جمعیتی و شبکۀ حمل‌ونقل را شامل می‌شود. درنتیجه، الگوهای شهری متفاوت با ساختار فضایی و سیستم حمل‌ونقل مرتبط با آن را به­وجود می‌آورد (رودریگوه، 1387: 54).